Menopauze, overgang en seks: de meest voorkomende vragen

 De termen menopauze en overgang worden vaak door elkaar gebruikt, maar betekenen niet hetzelfde.

De menopauze is een specifiek moment in het leven van een vrouw: het moment waarop u twaalf maanden achter elkaar geen menstruatie heeft gehad. Dit betekent dat uw vruchtbare fase voorbij is. Gemiddeld gebeurt dit rond het 51e levensjaar, al kan dit ook eerder of later zijn.

De overgang is de hele periode vóór én na de menopauze, waarin het lichaam zich aanpast aan veranderende hormoonspiegels. De eerste fase, waarin menstruaties onregelmatiger worden en klachten kunnen ontstaan, duurt gemiddeld vier tot vijf jaar. De periode na de menopauze, waarin de overgangsklachten langzaam afnemen, kan nog twee tot drie jaar duren.

Kortom: de overgang is een proces dat zich over meerdere jaren uitstrekt, terwijl de menopauze een duidelijk moment is; pas na een jaar zonder menstruatie weet u zeker dat u de menopauze heeft bereikt.

Na de menopauze ondergaat je vagina verschillende veranderingen als gevolg van de afname in oestrogeen. Hier zijn enkele veelvoorkomende veranderingen:
 

• Droger en minder elastisch 
  De vaginale slijmvliezen worden dunner en produceren minder vocht, wat kan leiden tot droogheid en ongemak tijdens seks.
   
• Dunnere en kwetsbaardere huid 
  De vaginawand wordt dunner en minder elastisch, waardoor je gevoeliger kunt zijn voor irritaties of kleine scheurtjes.
   
• Verminderde doorbloeding 
  Dit kan leiden tot minder natuurlijke lubricatie en een verandering in het gevoel bij seks.
   
• Verandering in pH-waarde
  De vaginale pH wordt minder zuur, wat kan zorgen voor een verhoogd risico op vaginale infecties of urineweginfecties.
   
• Verandering in vorm en grootte
  De vaginale opening kan iets nauwer worden en de vagina zelf kan iets korter of smaller worden als er geen regelmatige penetratie plaatsvindt.
   
• Minder seksuele opwinding of gevoeligheid
  Door de afname van bloedtoevoer en hormonen kan de gevoeligheid in het vaginale gebied afnemen.
   
• Mogelijke verzakking
  De bekkenbodemspieren kunnen verslappen, waardoor organen zoals de blaas of baarmoeder iets kunnen zakken.

Veel van deze veranderingen kunnen al tijdens de overgang (perimenopauze) beginnen, maar ze worden meestal duidelijker na de menopauze. De overgang is een proces dat zich over meerdere jaren uitstrekt, waarin de hormoonspiegels (vooral oestrogeen) geleidelijk dalen. Hierdoor kun je al eerder veranderingen in je vagina en seksuele gezondheid opmerken.
 

Welke veranderingen kunnen al tijdens de overgang optreden?
 

• Droger gevoel: U kunt merken dat uw vagina minder vochtig wordt, vooral tijdens seks.
• Lichtere irritaties: Uw vaginale weefsel wordt dunner en gevoeliger, waardoor u sneller last kunt hebben van jeuk of irritatie.
• Verandering in afscheiding: De hoeveelheid en textuur van de vaginale afscheiding kan veranderen, soms minder worden of juist dunner aanvoelen.
• Meer vatbaar voor infecties: Door veranderingen in de pH-waarde kunt u gevoeliger worden voor vaginale schimmelinfecties of bacteriële vaginose.
• Minder zin in seks: Hormonale schommelingen kunnen invloed hebben op uw seksdrive

De ernst van deze symptomen verschilt per persoon. Sommige vrouwen merken er nauwelijks iets van tijdens de overgang, terwijl anderen al vroeg in de perimenopauze last krijgen van vaginale droogheid en ongemak.

Wilt u pijnlijke seks voorkomen, dan is het belangrijk om uw lichaam en de veranderingen die de overgang met zich meebrengt te begrijpen en uw seksuele beleving daarop af te stemmen. Dit betekent niet dat seks minder plezierig hoeft te zijn; integendeel! Met de juiste aandacht en aanpassingen kan seks juist diepgaander en intenser worden.
Hieronder volgen 7 Tips.

1. Geef uw lichaam de tijd om opgewonden te raken
 

Na de overgang verloopt de doorbloeding van de schaamlippen, clitoris en vaginawand trager, waardoor het langer kan duren voordat u zich volledig opgewonden voelt. Dit is een natuurlijk proces, geen tekortkoming. Door hier bewust mee om te gaan, maakt u van intimiteit een diepere en bevredigendere ervaring.
 

Seks is meer dan penetratie
 

Het idee dat opwinding enkel een voorbereiding is op penetratie doet tekort aan de veelzijdigheid van seksualiteit. Vrijen is een sensuele en lichamelijke ontdekkingstocht, waarbij aanrakingen, geur, geluid en fantasie een belangrijke rol spelen.
 

• Neem de tijd voor aanrakingen, strelingen en speelse prikkels.
• Ontdek wat nu prettig voelt, dit kan anders zijn dan vroeger.
• Focus op opbouwende spanning in plaats van directe stimulatie.

Tip: Verken samen met uw partner wat u écht prikkelt. Probeer nieuwe vormen van intimiteit, zoals sensuele massage, subtiele aanrakingen, orale seks of fantasierijke spelvormen. Genieten begint bij bewust aanwezig zijn in het moment, zonder haast of verwachtingen.
 

2. Zorg voor spannende en opwindende seks
 

Opwinding is een samenspel tussen lichaam en geest. Voor veel vrouwen verandert de manier waarop ze opgewonden raken tijdens en na de overgang. Dit betekent niet dat seks minder plezierig wordt, maar dat de prikkels die u nodig heeft kunnen veranderen.
 

• Experimenteer met verschillende prikkels, zowel lichamelijk als mentaal.
• Creëer een prikkelende sfeer: denk aan een warme kamer, sensuele muziek of geurende oliën.
• Bespreek uw verlangens en grenzen met uw partner. Samen op ontdekking gaan kan uw seksleven een nieuwe dimensie geven.
   

Tip: Seks mag spannend blijven! Probeer samen iets nieuws: een erotische massage, een rollenspel of een ander ritme in uw liefdesspel.

3. Stimuleer de doorbloeding van de schaamlippen en clitoris
 

Door de afname van oestrogeen wordt de bloedtoevoer naar de schaamlippen en clitoris minder vanzelfsprekend. Hierdoor kunnen deze gebieden minder snel opzwellen en gevoeliger of juist minder gevoelig aanvoelen.

• Zachte massage van de schaamlippen en clitoris kan helpen om de doorbloeding te activeren.
• Warmte (zoals een warm bad, een verwarmde massageolie of een warme doek) stimuleert de bloedcirculatie.
• Speeltjes die trillingen of subtiele druk geven kunnen helpen om opwinding op gang te brengen.

Tip: Probeer eens een streelveer of een vibrerende brush om de huid subtiel te prikkelen en de bloedcirculatie te bevorderen.

 

4. Gebruik een goed glijmiddel of vaginale moisturizer

Een goede vaginale vochtbalans is essentieel voor comfortabele en plezierige seks. Na de overgang kan de vagina droger aanvoelen, vooral in rust. Dit betekent echter niet dat u geen natuurlijke vochtproductie meer heeft, maar het duurt langer voordat deze op gang komt. En soms komt het ook niet op gang.
En wilt u een snelle vrijpartij, of juist een hele lange, dan kan een fijn glijmiddel daar heel goed bij ondersteunen. Bang voor pijn? Dan helpt een glijmiddel ook bij het voorkomen van een vicieuze pijncirkel.
 
Natuurlijk is een glijmiddel alleen niet de oplossing. Het gaat om de combinatie van aandacht, langere stimulatie, variatie in de seks gecombineerd met een fijn glijmiddel.
 

Huisarts

Bij aanhoudende vaginale droogheid en pijnlijke seks kunt u het beste naar uw huisarts gaan. Als wordt vastgesteld dat de klachten samenhangen met een verlaging van oestrogeen, kan een vaginale oestrogeencrème of zetpillen helpen om de vaginale huid soepeler en elastischer te maken.
 

5. Verzorg uw intieme zone met aandacht
 

Sommige dagelijkse gewoontes kunnen vaginale irritatie en droogheid verergeren. Om de natuurlijke balans van uw huid te behouden:

• Vermijd zeep, geurstoffen of poeders op de vulva.
• Stop met het gebruik van wasverzachters voor uw ondergoed.
• Draag geen inlegkruisjes of maandverband als dat niet nodig is.
   
• Was met lauw water en een milde, pH-neutrale reiniger indien nodig.
• Kies ademend katoenen ondergoed om irritatie te voorkomen.
   

Tip: Heeft u een gevoelige of snel geïrriteerde vaginale huid? Vaginale moisturizers kunnen helpen om de huid soepel en comfortabel te houden.

6. Train uw bekkenbodemspieren

Getrainde bekkenbodemspieren zorgen voor een betere bloedtoevoer naar de vagina en clitoris, verhogen de gevoeligheid, zorgen voor een betere vochtaanmaak, en helpen bij het voorkomen van pijnlijke seks.

• Kegeloefeningen verbeteren de controle en kracht van de bekkenbodem.
• Kegelballetjes kunnen helpen om de spieren op een natuurlijke manier sterker te maken.

Tip: Heeft u last van ongemak of verminderd gevoel tijdens seks? Een getrainde bekkenbodem kan het gevoel bij penetratie versterken en het makkelijker maken om een orgasme te bereiken. 

7. Regelmatige seksuele activiteit helpt uw vaginale gezondheid

Seks en regelmatige stimulatie zijn niet alleen goed voor uw genot, maar ook voor de gezondheid van uw vaginale weefsel.

• Het houdt de vagina soepel en voorkomt dat deze nauwer wordt.
• Het stimuleert de bloedtoevoer, wat helpt tegen droogte en gevoeligheid.
• Het helpt bij het behouden van de vaginale grootte.

Tip: Zelfs als u niet altijd zin heeft in penetratie, kan een speeltje, massage of zelfstimulatie helpen om de doorbloeding en vaginale soepelheid te behouden.
 

Pijn is niet normaal – en u hoeft er niet mee te leven

Seks hoort geen pijn te doen. Het vraagt na de overgang soms om aanpassingen en bewuste keuzes, maar het kan nog steeds een heerlijke, opwindende en fijne ervaring zijn. Door uw lichaam te leren kennen, te ontdekken wat voor u werkt en open te blijven voor nieuwe vormen van intimiteit, kan seks juist rijker en diepgaander worden.

Gun uzelf de tijd, experimenteer en ontdek wat nu écht goed voelt. Uw seksualiteit evolueert mee met uw lichaam, en dat is iets moois.

• Orgasme minder intens
  
  Een orgasme kan als minder intens en explosief worden ervaren, omdat de stuwing en de samentrekkingen die vanuit de geslachtsorganen door het lichaam golven minder hevig en langdurig zijn. Ook kan het moeilijker zijn om een orgasme te krijgen.
   
• Minder vocht - Vaginale droogheid
  
  Seksuele opwinding gaat na de overgang, net als daarvoor,  gepaard met het vochtig worden van de vagina. De vagina van de vrouw is na de overgang in "niet-opgewonden situatie" vaak wel droger, en het duurt langer voordat de vagina vochtig genoeg is voor penetratie. Het vochtmechanisme werkt wat langzamer.
  Maar als de dame eenmaal goed opgewonden is, is er geen verschil met de vochtaanmaak van voor de overgang. Na de overgang is de vagina van een vrouw, als ze opgewonden is, dus niet minder vochtig, zoals vaak wordt gedacht.
  
  Het is wel belangrijk om er nu voor te zorgen dat het lichaam fysiek opgewonden is voorafgaand aan penetratie. In een niet-opgewonden situatie is de vagina van een jonge vrouw altijd wel een beetje vochtig. Een (te) snelle penetratie levert daardoor vaak geen klachten op. 
  Na de overgang, als de vagina over het algemeen wat droger is, kan een te snelle penetratie onprettig en zelfs pijnlijk zijn.
  Als de vagina onvoldoende vochtig is kan de huid bij de opening van de vagina geïrriteerd raken door het ‘schuren’ van de penis. Als er vaak gevreeën wordt (met penetratie) zonder voldoende vochtig te zijn gaat het op den duur pijn doen. Dat kan zorgen voor spanning bij het vrijen, wat resulteert in nog meer pijn. Meer over pijn bij vrijen die ontstaan na de overgang kunt u lezen in dit artikel.
   
• Pijnlijk
  
  Doordat de huid wat dunner is, minder goed doorbloedt en minder vochtig kan wrijving of streling van de vagina, de schaamlippen en de clitoris, als de vrouw nog niet opgewonden, is onprettig en zelfs pijnlijk aanvoelen.
  Doordat het lichaam langer de tijd nodig heeft om opgewonden te raken, en kunnen te snelle en onhandige aanrakingen rond en in de vagina en clitoris pijnlijk zijn. Dat zelfde geldt voor (te) snelle penetratie.

De ernst van deze overgangsklachten verschilt van vrouw tot vrouw, net als het aantal jaren dat een vrouw klachten heeft en het moment waarop de klachten beginnen. Er zijn vrouwen die nauwelijks last hebben van de overgang en geen van bovenstaande klachten herkennen. De meeste vrouwen ondervinden er helaas in meer of mindere mate wel hinder van. 
 

Ja, opvliegers kunnen zeker bijdragen aan een verminderd seksueel verlangen, maar ze zijn meestal niet de enige oorzaak. Opvliegers komen het vaakst voor in het eerste jaar na de menopauze en kunnen, vooral als ze gepaard gaan met nachtelijk zweten en verstoorde slaap, een grote impact hebben op hoe u zich voelt, zowel fysiek als mentaal.

• Slecht slapen zorgt voor chronische vermoeidheid, waardoor het lichaam minder energie heeft voor seksuele prikkels.
• Nachtzweten en temperatuurwisselingen kunnen het comfort en zelfvertrouwen beïnvloeden, waardoor u zich minder sensueel voelt.
• Een lage algehele levenskwaliteit door overgangsklachten kan ervoor zorgen dat ontspanning en rust prioriteit krijgen boven seks.
   

Herkenbaar? Dan is het logisch dat uw libido afneemt. Seksualiteit begint immers bij hoe u zich voelt in uw eigen lichaam.

Wat kunt u doen om opvliegers en verlies in verlangen aan te pakken?

 

1. Verbeter uw slaapkwaliteit
 

Vermoeidheid is een van de grootste libido-killers. Zorg voor een goede nachtrust door:

• De slaapkamer koel en goed geventileerd te houden.
• Cafeïne en alcohol in de avond te vermijden.
• Een rustgevende avondroutine te ontwikkelen, zoals een warm bad of ontspanningsoefeningen.

Tip: Overweeg ademhalingstechnieken of mindfulness om stress te verminderen en beter te slapen.

 

2. Ondersteun uw hormoonbalans
 

Hormoontherapie (HST) met oestrogeen of een combinatie van oestrogeen en progestageen kan helpen tegen opvliegers, nachtzweten en andere overgangsverschijnselen. Voor veel vrouwen kan dit indirect ook het seksueel verlangen verbeteren, simpelweg omdat ze zich beter voelen.

• Oestrogeen helpt bij het verminderen van opvliegers en het verbeteren van vaginale gezondheid.
• Testosteron (onder medische begeleiding) kan soms libidoverlies tegengaan.
• De voordelen van hormoontherapie wegen bij gezonde vrouwen vaak op tegen de risico’s, maar overleg altijd met uw huisarts of specialist.
   

Belangrijk: Niet iedereen heeft hormoontherapie nodig! Er zijn ook natuurlijke alternatieven en leefstijlaanpassingen die kunnen helpen.

3. Zorg voor regelmatige seksuele activiteit
 

Hoewel de zin in seks kan afnemen door opvliegers en vermoeidheid, kan seks of zelfstimulatie juist helpen om het verlangen weer aan te wakkeren.

•  Seksuele activiteit bevordert de bloedcirculatie in de vagina en clitoris, wat helpt tegen droogheid en gevoeligheid.
• Regelmatig genot zorgt voor een boost van oxytocine en endorfines, die ontspannend werken en helpen om stress te verminderen.
• Kleine prikkels, zoals erotische fantasieën, aanrakingen of speelse stimulatie, kunnen het verlangen weer laten groeien.

Tip: Soms helpt het om seks niet te zien als een ‘moetje’, maar als een moment van ontspanning en verbinding, zelfs als dat begint met alleen aanrakingen of knuffelen.

Oestrogeentherapie is voor veel vrouwen een effectieve behandeling tegen overgangsklachten, maar net als bij elke medische behandeling zijn er risico’s—afhankelijk van de dosering, de toedieningsvorm en de persoonlijke gezondheidssituatie.

Hogere doseringen oestrogeen, zoals die gebruikt worden om opvliegers en andere systemische overgangsklachten te behandelen, kunnen een licht verhoogd risico met zich meebrengen, vooral bij langdurig gebruik. Wetenschappelijk onderzoek wijst op:
 

• Een iets grotere kans op hart- en vaatziekten bij oudere vrouwen, vooral bij vrouwen die na hun 60e met hormoontherapie starten.
• Een mogelijk verhoogd risico op borstkanker, met name bij langdurig gebruik en bij combinatiepreparaten met progestageen.
   

Goed om te weten: De risico’s hangen af van leeftijd, gezondheid, levensstijl en de vorm van toediening. Pleisters, crèmes en zetpillen geven vaak een lager risico dan orale tabletten.
 

De bijwerkingen van oestrogenen verschillen per persoon en zijn afhankelijk van de dosering, de vorm van toediening (tablet, pleister, crème, zetpil) en de persoonlijke hormoonbalans. Niet elke vrouw ervaart bijwerkingen, maar het is goed om te weten wat mogelijke effecten kunnen zijn.
 

Meest voorkomende bijwerkingen
 

• Vocht vasthouden → Dit kan leiden tot een opgeblazen gevoel, lichte gewichtstoename of gezwollen handen en voeten.
• Gevoelige, gespannen of pijnlijke borsten → Dit gebeurt vooral in de eerste maanden van gebruik en trekt vaak vanzelf weg.
• Hoofdpijn of migraine → Sommige vrouwen merken dat hun hoofdpijn toeneemt, vooral als ze daar gevoelig voor zijn.
• Misselijkheid → Dit komt vooral voor bij orale oestrogeenpreparaten en verdwijnt meestal na een paar weken.
• Lichte doorbraakbloedingen → Dit kan voorkomen bij vrouwen die nog niet volledig postmenopauzaal zijn.
• Veranderingen in stemming → Sommige vrouwen ervaren stemmingswisselingen, terwijl anderen juist een verbetering in hun gemoedstoestand merken.
   

Minder vaak voorkomende bijwerkingen
 

• Toename van pigmentvlekken → Soms kunnen er donkere vlekken op de huid ontstaan, vooral bij blootstelling aan zonlicht.
• Lichte duizeligheid of vermoeidheid → Vooral bij het starten van een nieuwe dosering.
• Veranderingen in libido → Dit kan zowel positief als negatief zijn, afhankelijk van hoe uw lichaam op de hormonen reageert.
• Maagklachten → Bij orale oestrogeenpillen kan een lichte maagirritatie optreden.
   

Langetermijnrisico’s: Wat zegt de wetenschap?
 

Er is veel onderzoek gedaan naar de veiligheid van hormoontherapie (HST). Voor de meeste gezonde vrouwen wegen de voordelen op tegen de risico’s, zeker als hormonen worden gebruikt in de laagste effectieve dosis en voor een beperkte periode. Toch is het goed om de mogelijke risico’s te kennen:

• Een licht verhoogd risico op trombose (vooral bij orale oestrogenen, minder bij pleisters of crèmes).
• Een mogelijk verhoogd risico op borstkanker bij langdurig gebruik (vooral bij combinatiepreparaten met progestageen).
• Een lichte stijging van het risico op een beroerte bij vrouwen boven de 60 jaar die met HST starten.

Goed om te weten: Vaginale oestrogeentherapie (zoals crèmes en zetpillen) heeft vrijwel geen invloed op deze risico’s, omdat de hormonen lokaal werken en nauwelijks in de bloedbaan terechtkomen.
 

De terughoudendheid rondom hormoontherapie (HST) vindt zijn oorsprong in een Amerikaans onderzoek uit 2002, uitgevoerd door de Women's Health Initiative (WHI). Dit onderzoek werd destijds breed uitgemeten in de media en veroorzaakte veel onrust bij zowel artsen als patiënten.
 

Wat concludeerde het WHI-onderzoek?

• Hormoontherapie zou het risico op borstkanker verhogen.
• Het zou geen significante verlichting bieden bij overgangsklachten.

Gevolgen: Veel artsen stopten met het voorschrijven van hormonen, farmaceutische bedrijven trokken producten terug en vrouwen vermeden HST uit angst voor gezondheidsrisico’s.

 

Waarom worden deze conclusies nu in twijfel getrokken?
 

Jaren later werd het WHI-onderzoek opnieuw geëvalueerd en bleek dat de interpretatie van de resultaten niet accuraat was:

• De onderzochte vrouwen waren gemiddeld 63 jaar oud, terwijl hormoontherapie meestal rond de menopauze (45-55 jaar) wordt gestart.
• Er werd een hoge dosering gebruikt, terwijl nu bekend is dat lagere doses veiliger en effectiever zijn.
• Er was geen onderscheid tussen verschillende vormen van HST—terwijl we nu weten dat bijvoorbeeld pleisters en vaginale crèmes minder risico’s geven dan orale pillen.

Herman Depypere, gynaecoloog aan het UZ Gent en expert in menopauze en hormonale therapie, stelt dat de resultaten van het WHI-onderzoek niet representatief zijn voor de gemiddelde vrouw die HST overweegt.
 

Wat is de huidige wetenschappelijke visie op hormoontherapie?
 

De meeste deskundigen zijn het er inmiddels over eens dat hormoontherapie veilig kan worden toegepast, mits op de juiste manier en in de juiste dosering.
 

Nieuwe inzichten volgens internationale richtlijnen:
 

• HST is effectief en veilig voor vrouwen die starten rond de menopauze en gezond zijn.
• Lage doseringen en transdermale toediening (zoals pleisters) geven minder risico’s dan orale pillen.
• Vaginale oestrogeencrèmes en zetpillen hebben geen verhoogd risico op borstkanker of hart- en vaatziekten.

HST wordt afgeraden bij bepaalde medische aandoeningen, zoals een voorgeschiedenis van borstkanker, trombose of ernstige leveraandoeningen.
Volgens de NHG-richtlijnen (Nederlandse Huisartsen Genootschap) wordt HST niet aanbevolen voor vrouwen die:

• Roken.
• Cholesterolverlagers gebruiken.
• Last hebben van trombofilie (stollingsproblemen).
• Ernstige leverfunctiestoornissen of endometriose hebben.
   

Wat betekent dit voor u?
 

Als u overweegt hormoontherapie te gebruiken, laat u dan goed informeren.

• HST is niet gevaarlijk als het correct wordt voorgeschreven en toegepast.
• De risico’s verschillen per persoon—overleg altijd met uw huisarts of overgangsspecialist.
  Er zijn tegenwoordig overgangspoli’s in diverse ziekenhuizen waar u zonder verwijzing terechtkunt voor advies.
   

Conclusie: De angst voor hormoontherapie is grotendeels gebaseerd op verouderde en verkeerd geïnterpreteerde onderzoeksresultaten. Tegenwoordig wordt erkend dat HST veel voordelen heeft, mits het op de juiste manier wordt gebruikt. Wilt u weten of HST bij u past? Bespreek uw opties met een arts.
 

Meer lezen? Bekijk:
🔗 Wetenschappelijk artikel: "Waarom artsen nog steeds twijfelen over HST"
🔗 NHG-richtlijnen over de overgang


Meer goede bronnen:

• Thuisarts Deze website, ontwikkeld door het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), biedt uitgebreide en actuele informatie over hormoongebruik tijdens de overgang, inclusief mogelijke bijwerkingen en risico's.
• RIVM: Het RIVM publiceert rapporten en onderzoeken over de effecten en risico's van hormoontherapie, evenals de impact op het milieu.
• Op de website degynaecoloog.nl vindt u informatie over de overgang en hormoontherapie, opgesteld door specialisten.
• NHG-Standaarden: Deze richtlijnen voor huisartsen bevatten evidence-based informatie over de behandeling van overgangsklachten en het gebruik van hormoontherapie.​
• Kanker.nl: Deze website biedt informatie over hormoontherapie in relatie tot kankerbehandelingen, inclusief bijwerkingen en ervaringen van patiënten.​
   

Ja! Er zijn manieren om uw testosteron op een natuurlijke manier te ondersteunen:

• Regelmatige seksuele activiteit → Seks en zelfstimulatie helpen bij het op peil houden van testosteron.
• Krachttraining → Spieropbouw stimuleert de natuurlijke testosteronproductie.
• Voldoende slaap → Slechte slaap verlaagt de testosteronspiegels.
• Gezonde voeding → Magnesium, zink en vitamine D spelen een rol bij de aanmaak van testosteron.
• Stressvermindering → Chronische stress verhoogt cortisol, wat de productie van testosteron kan remmen.

Testosteron is ook voor vrouwen een belangrijk hormoon. Hoewel de meningen verschillen over de impact ervan op libido na de overgang, kan een evenwichtige testosteronspiegel bijdragen aan een gezond seksleven, meer energie en een sterk lichaam. Overweegt u testosterontherapie? Bespreek dit dan altijd met uw arts.