Overgang in het kort
De overgang (of climacterium) begint voor de meeste vrouwen tussen de 45 en 50 jaar. Het is de periode waarin de menstruatie onregelmatiger wordt, uiteindelijk uitblijft, en het lichaam geleidelijk stopt met de productie van eicellen.
Het overgangsproces duurt gemiddeld 5 tot 10 jaar en gaat gepaard met hormonale veranderingen die zowel lichamelijke als emotionele klachten kunnen veroorzaken.
Lichamelijke klachten
Tijdens de overgang stelt het lichaam zich in op een nieuw (hormonaal) evenwicht. De eierstokken produceren minder oestrogeen en progesteron (vrouwelijke geslachtshormonen) waardoor hormoonspiegels veranderen.
Dit is een intensief lichamelijk proces, dat veel energie vraagt en kan zorgen voor allerlei lichamelijke klachten zoals:
- Opvliegers: plotselinge warmteaanvallen die gepaard kunnen gaan met een rood gezicht en een koortsig gevoel. Opvliegers komen het meest voor in het eerste jaar na de menopauze.
- Zweetaanvallen: ontstaan door opvliegers. In ernstige gevallen kunnen hierdoor slaapproblemen, moeheid en/of prikkelbaarheid ontstaan.
- Hoofdpijn.
- Spierpijn.
- Verzakte bekkenbodem
- Gespannen borsten.
- Lusteloosheid
Veranderingen aan de vulva en vagina tijdens en na de overgang
De lagere oestrogeenspiegel heeft invloed op de vulva en de vagina, en daarmee uiteraard op de beleving van seks. De belangrijkste veranderingen zijn:
- Minder flexibele en minder elastische vaginawand en baarmoeder.
- Minder vochtig en minder soepel slijmvlies van de vagina. Er is minder vaginaal vocht in niet opgewonden toestand waardoor de vagina droger is. Dit kan leiden tot een branderig en/of jeukend gevoel in de vagina of bij het plassen. Ook wordt de vagina minder snel vochtig tijdens opwinding.
- Dunner vagina-slijmvlies. Slijmvlies bestaat uit meerdere lagen met daar tussen oestrogeen. Doordat oestrogeen drastisch afneemt verdwijnen deze tussenlagen en daardoor ook de buitenste lagen van het slijmvlies. Hierdoor blijft er een dunnere en kwetsbaardere laag over.
- Kleinere en wat slappere schaamlippen, soms ook met wat roodheid.
- Iets gevoeligere clitoris doordat het vetweefsel, dat om de clitoris zit, dunner wordt.
- Grotere kans op vaginale infecties (jeuk, ontsteking, witte vloed). Door de daling van oestrogenen vermindert de zuurgraad van de vulva met als gevolg dat vaginale infecties sneller ontstaan.
- Door de verschrompeling van de weefsels kan de ingang van de vagina nauwer worden.
- Sneller last van wondjes bij de vulva door het dunner worden van de huid.
- De vagina kan minder gevoelig zijn waardoor u mogelijk minder geniet van penetratie.
- Verslapping van de bekkenbodemspieren
Emotionele klachten
Naast de fysieke veranderingen en ongemakken, heeft de overgang ook een emotionele kant. De meest gehoorde emotionele klachten zijn:
- Vermoeidheid
- Stemmingswisselingen
- Prikkelbaarheid
- Negatiever zelfbeeld
- Helaas hebben vrouwen met een eerdere depressie een verhoogd risico op depressieve klachten tijdens de overgang.
Mogelijke seksuele klachten tijdens de overgang
Deze fysieke en emotionele veranderingen en ongemakken zorgen vaak voor seksuele klachten.
De meest voorkomende zijn:
- Minder intens orgasme
Als de bekkenbodemspieren (die zorgen voor een goede vochtaanmaak, orgasmes en gevoel bij penetratie) verslappen kan een orgasme minder intens en explosief worden ervaren. Dit komt doordat de stuwing en de samentrekkingen die vanuit de geslachtsorganen door het lichaam golven minder hevig en langdurig zijn.
- Pijn bij seks door atrofie
Het slijmvlies in de vagina en vulva wordt dunner en gevoeliger. Hierdoor ontstaan sneller wondjes en infecties, wat kan resulteren in pijnlijke seks.
- Pijn bij seks door droge vagina
De vagina wordt droger in niet-opgewonden toestand. Als u goed opgewonden bent, is er geen verschil met de vochtaanmaak van voor de overgang, al duurt het wel langer voordat de vagina vochtig genoeg is voor penetratie. De vagina van een jonge vrouw is continu een beetje vochtig. Een snelle penetratie levert daardoor vaak geen klachten op. Na de overgang, als de vagina in het algemeen wat droger is, kan een te snelle penetratie onprettig en pijnlijk zijn.
Het verschil zit hem er dus in dat vrouwen vóór de overgang vaak pijnloos gemeenschap kunnen hebben zonder heel opgewonden te zijn, omdat hun vagina altijd wel wat vochtig is. Na de overgang verandert dat en kan penetratie zonder voldoende opwinding pijnlijk zijn.
Als hier niet voldoende aandacht aan wordt besteed, dan kan er angst voor penetratie ontstaan. Door deze angst kunnen onbewust de bekkenbodemspieren worden aangespannen. Ze anticiperen als het ware op de pijn die komen gaat. Deze aanspanning zorgt voor nog meer pijn bij penetratie en zo kun je in een pijnspiraal terechtkomen.
Meer over pijn bij vrijen door een droge vagina, en deze pijnspiraal kunt u lezen in dit artikel.
- Pijn door gevoeligheid
Doordat de clitoris gevoeliger is, kunnen onhandige en te snelle aanrakingen pijn veroorzaken.
- Minder zin & andere zin
Tijdens de overgang kunt u minder zin hebben in seks dan vroeger. Vaak wordt de behoefte aan penetratie minder, maar blijft de behoefte om te vrijen. Intimiteit, knuffelen, zoenen en strelen worden belangrijker dan het krijgen van een orgasme. Ook kan het gebeuren dat wat u vroeger prettig en spannend vond, u nu tegenstaat.
- Meer zin
Dit komt vaak voor in het eerste en tweede jaar van de overgang. In de overgang wordt door de eierstokken nog steeds testosteron aangemaakt. Omdat het aanmaken van oestrogenen afneemt, is er relatief meer testosteron aanwezig. Testosteron is ook voor vrouwen een sekshormoon.
- Minder zin door zelfbeeld
Vrouwen vinden zichzelf soms minder aantrekkelijk worden tijdens de overgang. De oestrogenen, die tijdens de overgang verminderen, lijken belangrijk voor het innerlijke gevoel van vrouwelijkheid.
Daarbij verandert het lichaam. Het gewicht neemt gemiddeld toe met 5-10 kg, de billen worden vaak wat platter, borsten wat slapper en de taille wordt minder. Het kan voor vrouwen dan lastig zijn om zich seksueel aantrekkelijk te blijven voelen.
Een negatief zelfbeeld heeft een negatieve invloed op seksueel verlangen. Hoe minder aantrekkelijk je je voelt, hoe minder zin in seks je hebt.
- Spanning tussen partners
Seksuele klachten kunnen problemen opleveren tussen partners. Het verwachtingspatroon van de partner blijft misschien hetzelfde en deze begrijpt daardoor mogelijk niet dat de dame het liever anders wil. Het is belangrijk om hier samen over te praten.
Tips voor het behouden van plezier in seks
- Blijf seksueel actief: "Use it or Lose it"
Regelmatige seks vertraagt het verouderingsproces van de vulva en vagina. De verhoogde bloedcirculatie houdt de vaginale spieren soepel. Daarbij ondersteunt regelmatige seks een stabiele productie van hormonen, zoals testosteron, die bijdragen aan seksueel verlangen. Helemaal als je tot een orgasme komt. Solo seks helpt daarbij ook, en kan met een fijne vibrator extra fijn zijn.
Tip: Doe de Vibratortest voor een advies op maat.
Daarnaast is regelmatige seks belangrijk om te voorkomen dat de ‘seksuele thermostaat’ in een soort slaapstand terechtkomt. Als u lange tijd geen seks heeft (solo of met een partner), kan het moeilijker worden om die seksuele energie weer op gang te brengen.
- Train uw bekkenbodemspieren
Sterke bekkenbodemspieren zorgen voor meer gevoel, intensere orgasmes, en een goede vochtaanmaak. U kunt deze spieren eenvoudig sterker maken door gerichte oefeningen te doen, deze worden kegeloefeningen genoemd. Kegelballen kunnen helpen om de kegeloefeningen leuker en effectiever te maken. Wilt u meer weten?
Lees het artikel Goede bekkenbodem helpt tegen pijn bij vrijen of download de bekkenbodemapp https://bekkenbodemonline.nl/bekken-en bodem/bekkenbodem-app/ )
- Gebruik een goed glijmiddel
Een glijmiddel helpt om de vagina vochtiger te maken en te houden. Het beschermt de huid, en voorkomt zo het ontstaan van kleine wondjes en irritaties. Het zorgt ervoor dat u comfortabel en onbezorgd kunt blijven genieten van penetratie-seks en van strelingen van de vagina en de clitoris. Goed om te weten: Een goed glijmiddel verstoort niet de eigen vochtaanmaak, maar ondersteunt deze juist.
Zoekt u een glijmiddel dat natuurlijk aanvoelt, kies dan voor Hydra Plus.
Heeft u last van pijn en irritaties, kies dan een siliconen glijmiddel. Dat vormt een soort beschermlaagje over de huid heen, bijvoorbeeld Pjur Med Premium.
Meer info? Lees het artikel Beste Glijmiddel tijdens Overgang
Besteed meer tijd en aandacht aan het voorspel
Tijdens en na de overgang heeft een vrouwenlichaam meer tijd nodig om opgewonden te raken. Dit vraagt dus om een langer voorspel. Tijdens het voorspel zwelt de vulva op en wordt de vagina vochtig, en dat is belangrijk want daardoor wordt de kans op wondjes, irritaties en pijn aanzienlijk kleiner.Tip voor een verleidelijk en zacht begin: probeer een streelveer of een vibrerende brush voor subtiele stimulatie. Massagekaarsen zijn ook geweldig om in de juiste stemming te komen. Terwijl de kaars smelt tot een warme massageolie, kunt u uzelf of uw partner verwennen met een ontspannende en verwarmende massage.
Overigens is "voorspel" geen goed woord. Het lijkt daarmee alsof penetratie seks het hoofddoel is, en dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Penetratie is een soort seks, net zoals knuffelen, zoenen, orale seks en anale seks dat zijn. Maar als u penetratie-seks wilt hebben, dan is het belangrijk om voorafgaand daaraan ruim te tijd te besteden aan een fijn en en opwindend "seks-spel".
Huisarts en seksuoloog Peter Leusink in de Correspondent: ‘Voor gezonde oudere vrouwen geldt: neem de tijd. Uiteindelijk leidt het stimuleren van het lichaam en de clitoris wel tot vochtigheid.
Een veelvoorkomend probleem bij oudere heterostellen is dat mannen op leeftijd het juist sneller willen, omdat hun erectievermogen afneemt. Maar als die man leert hoe hij een erectie kan behouden, dan kan hij ook wachten tot zij vochtig is. En, ik adviseer ook: ‘Als de hele logistiek zo ingewikkeld is, waarom stimuleren jullie elkaar dan niet eerst?’
- Zorg voor spannende en opwindende seks
Het hoofd en het lichaam moeten, zoals bij het vorige punt genoemd, opgewonden worden. Raakt het lichaam onvoldoende opgewonden dan is de kans groot dat penetratie of vingers kleine wondjes veroorzaken. Het is belangrijk om daarvoor de tijd te nemen, maar dat niet alleen, er moet ook gezorgd worden voor opwinding en spanning. Kortom, een geweldig moment om samen op avontuur te gaan. Om bijvoorbeeld samen routines en patronen aan te pakken. Routinematige seks gaat op den duur op de automatische piloot. Het worden handelingen die je automatisch doet, net zoals een auto starten. Bij routinematige handelingen zit je met je gedachten vaak ergens anders, en niet in het moment zelf. En zonder volle aandacht wordt seks niet echt intiem, opwindend en spannend. Dus weg met de routine-seks en weg met de automatische piloot. Gooi het roer voor meer intimiteit, verbinding en opwinding!
Leestips:
- 18 tips voor een gepassioneerder en leuker seksleven.
- Je seksleven opfrissen: zo doe je dat!
- Denk verder dan penetratie
Seks is zoveel veel meer dan penetratie. Seks is ook elkaar aanraken, masseren, orale seks, zoenen, strelen, het delen van erotische fantasieën, elkaar diep in de ogen kijken, masturbatie en nog veel meer.
Als penetratie op een bepaald moment niet fijn voelt, laat het dan los. Er zijn er tal van andere manieren om van intimiteit van, en met elkaar te genieten. Ga samen op ontdekkingstocht. Het zal u verrassen hoeveel er te genieten valt zonder penetratie, en hoe dit leidt tot een diepere verbinding, en verrijking van jullie intieme relatie.
Leestip: Tips voor genieten van seks zonder penetratie
- Massage en extra stimulatie
Een orgasme-crème kan helpen om de bloedtoevoer naar de clitoris te verbeteren. Regelmatige vulvamassages stimuleren de doorbloeding en houden de huid gezond.
In onze winkel vindt u verschillende goede orgasme-crèmes en stimulerende gels.
Ook een vibrator kan dan een fijne en opwindende aanvulling zijn voor extra stimulatie en massage.
- Begin bij uzelf
Een goed seksleven begint bij uzelf. Het is belangrijk om te weten wat u lekker vindt, wat u opwindt en op welke manieren u een orgasme kunt bereiken. Tijdens de overgang kunnen deze voorkeuren veranderen. Wat u vroeger fijn vond, kan nu anders aanvoelen. Misschien ontdekt u nu nieuwe, opwindende plekjes, aanrakingen of posities die beter bij u passen. Neem de tijd om uw lichaam opnieuw te verkennen en leer het (nog beter) kennen.
Onthoud: seks is veel meer dan penetratie. Solo-seks of masturbatie kan u helpen om uw veranderende lichaam beter te begrijpen en nieuwe vormen van plezier te ontdekken. Speeltjes, zoals een kleine vibrator/stimulaor, kunnen hierbij een waardevolle aanvulling zijn.
Leestip: Hoe krijgt u een (beter) orgasme. en Fijne seks zonder penetratie
- Fantaseer
Als je ouder wordt heb je meer tijd en sensuele prikkels nodig om verlangens te wekken en opwinding te voeden. Ga niet zitten afwachten tot de prikkels uit de lucht vallen. Beter is het om er zelf naar op zoek te gaan. Seks begint in het hoofd. Ga op zoek naar voor u opwindende prikkels en laat uw fantasie het werk doen. Dat kan bijvoorbeeld een erotische film zijn of een opwindend verhaal.
- Zorg voor een ontspannen sfeer
Stress en spanning zijn vaak de grootste vijanden van een fijn seksleven. Spanning en seks gaan namelijk slecht samen. Als u ontspant daalt uw hartslag en komt de seksuele opwinding op gang. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de meeste stellen in de vakantie, of tijdens een weekendje weg, meer zin in seks hebben. Dagelijks een moment ontspannen door bijvoorbeeld sport, wandelen, meditatie of oefeningen zal uw seksleven, ook buiten de vakanties om, enorm verbeteren.
- Praat met uw partner over de veranderingen in uw lichaam, wensen en behoeften en kijk samen of u uw seksleven eventueel moet aanpassen.
Tips om gemakkelijker over seks te praten: Praten over seks, niet eenvoudig maar wel te doen en te leren.
- Doe Streeloefeningen
Zoals al genoemd veranderen seksuele behoeften en voorkeuren. Wat u vroeger fijn vond, hoeft nu helemaal niet meer zo te zijn. Wat opwindend voelde op uw jongere lichaam, voelt misschien helemaal niet meer zo lekker. En er kunnen dingen zijn waar u nu van geniet en die u vroeger niet zo plezierig vond.
Streeloefeningen helpen om te onderzoeken wat u nu lekker en opwindend vindt. Daarnaast helpen deze oefeningen om te praten over wat u plezierig vindt en wat niet. Bij streeloefeningen is een orgasme geen doel en raakt u in het begin elkaars geslachtsdelen niet aan. Hierdoor wordt er ruimte gemaakt voor het ontdekken van andere lichamelijke sensaties.
In dit artikel hebben we een aantal streeloefeningen voor u beschreven.
- Zorg goed voor uzelf
Zorg voor een fit en gezond lichaam Dit is niet alleen goed voor uw uiterlijk, maar ook voor het zelfvertrouwen en de algehele gezondheid. Met een fit lichaam heeft u minder kans op lichamelijke ongemakken die het seksleven kunnen verstoren.
- Huisarts
Als de overgangsklachten een fijn seksleven flink in de weg zitten, kunt u het tekort aan oestrogenen/progesteron aanvullen door middel van tabletten, pleisters, neusspray, gel, vaginale zetpillen of crème. Hierdoor verminderen opvliegers, zweetaanvallen en menstruatieklachten.
Ook kan een aanpassing van uw medicijnen voor verbetering zorgen.
U kunt er ook voor kiezen om naar een overgangspoli te gaan. In de meeste steden is tegenwoordig een overgangspolikliniek (wordt ook wel menopauze kliniek genoemd) te vinden. Bijvoorbeeld het OLVG in Amsterdam. Daar vindt u professionals die werken dmv multidisciplinaire aanpak en gespecialiseerd zijn in vrouwen in de overgang.
- Hulp
Als bovenstaande onvoldoende helpt zoek dan hulp. Negatieve ervaringen, remmende gedachten, spanning, stress, angst, vermoeidheid en pijnklachten kunnen het ontstaan van seksuele opwinding in de weg zitten. Vaak is dit moeilijk zelf op te lossen. Zoek daarom hulp bij een seksuoloog (https://www.nvvs.info/clienten/zoek-een-seksuoloog). Lees ook ons artikel Voor het eerst naar een seksuoloog
Fijne producten
Overige tips
- Praten met lotgenoten/vriendinnen geeft vaak herkenning waardoor u klachten beter begrijpt of accepteert.
- Neem niet te veel hooi op uw vork. Neem de tijd en rust om aan alle veranderingen te wennen.
- Probeer mee te bewegen met de overgang. Praat er over en pas uw leven er op aan. Dan ondervindt u de minste hinder van overgangsklachten.
- Probeer voldoende te slapen, als u uitgerust bent kunt u veranderingen beter aan.
- Eet gezond en beweeg voldoende, dit kan klachten verminderen. Dit zorg onder andere voor een stabiele bloedsuiker en helpt om stemmingswisselingen te voorkomen.
- Verminder stress. Stress verergert (overgangs)klachten en maakt dat u veranderingen minder goed aan kan.
- Probeer eens hormoonyoga: Bij hormoonyoga ligt de focus op de hormoonklieren die voor de vrouwelijke hormonale balans belangrijk zijn. Denk hierbij aan de hypofyse, hypothalamus, epifyse, schildklier en bijschildklieren, bijnieren en eierstokken. Hormoonyoga bevordert de doorbloeding naar deze hormoonklieren zodat de hormonen in balans komen waardoor u minder last van klachten heeft. Hier vindt u wat eerste oefeningen (https://www.youtube.com/channel/UCdDTmeUC4Afig52OpdcM-7g)
- Ga bij veel klachten naar uw huisarts, een overgangsconsulente of overgangspolikliniek.
Zin in seks na de overgang
De duur van de overgang is bij elke vrouw verschillend. De overgang is officieel pas voorbij als u een jaar lang geen menstruaties meer hebt gehad. Dit moment wordt de menopauze genoemd.
Na de overgang heeft het lichaam een nieuwe hormoonbalans. De concentraties van oestrogenen en progesteron zijn na de overgang zeer laag en die van androgenen iets lager dan voor de menopauze. In verhouding heeft een vrouw nu meer testosteron dan voor de overgang, hierdoor nemen lustgevoelens vaak weer toe. Maar dat verschilt per vrouw. Er zijn ook vrouwen die helemaal geen zin meer hebben in seks.
Handig om te weten
Vroege overgang (prematuur ovarieel falen)
1 op de 100 vrouwen komt voor haar 40ste in de overgang doordat de eierstokken niet meer werken. Dit kan komen door sommige auto-immuunziekten, endometriose, eierstokkanker of erfelijkheid). Bij een vroege overgang neemt het risico op osteoporose, hart- en vaatziekten, dementie en vaginale atrofie toe. Om die reden krijgen de meeste vrouwen die te vroeg in de overgang komen hormoonsuppletie.
Abrupte overgang
Als beide eierstokken verwijderd worden, begint de postmenopauze direct. Dit gaat vaak gepaard met hevige klachten. Doordat het lichaam geen tijd heeft om zich op de menopauze voor te bereiden is deze abrupte overgang vaak heftiger. Een abrupte overgang kan ook ontstaan als gevolg van chemotherapie.
Tijdelijke overgang
Na een baarmoederverwijdering kunt u overgangsklachten krijgen. Dit doordat de bloedvaten die tussen de baarmoeder en de eierstokken zitten zich moeten aanpassen aan de nieuwe situatie.. Hoewel deze overgangsklachten na verloop van tijd verdwijnen zijn er vrouwen die na een baarmoederverwijdering vroeger dan normaal in de overgang komen.
Meer lezen
• Informatie over de overgang van de Stichting Bekkenbodem4Alll
• Menopauze Alles Wat Je Dokter Je Niet Vertelt
Zeer uitgebreid boek met uitleg over hormonen en de menopauze. Dr. John R. Lee schrijft o.a. over bio-identieke hormoonsuppletietherapie, de menopauze, de premenopauze, overgangsklachten en de bijbehorende hormonen als oestrogenen en progesteron.
• De overgang Het no-nonsense handboek
In dit uitgebreide boek staan de antwoorden op alle vragen die een vrouw zichzelf stelt rondom de overgang. U krijgt Inzicht in de veranderingen in uw lijf, de gevolgen daarvan en mogelijke klachten. Dit boek is geschreven door verpleegkundig overgangsconsulent Jos Teunis die tevens gespecialiseerd in seksuologische hulpverlening en aangevuld met informatie van talloze artsen en specialisten.
• Het geheime genot van de overgang
Christiane Northrup laat in dit boek overtuigend zien dat de overgang niet 'het begin van het einde' is, maar juist het begin van een nieuwe en buitengewoon opwindende levensfase. een aanrader voor wie een positief geluid kan gebruiken.
• Stralend door de menopauze
Auteur Leen Steyaert is natuurgeneeskundige, menopauze consulent en en voedingsdeskundige. Ze benadert de menopauze vanuit natuurgeneeskundig perspectief en kijkt naar zowel lichamelijke als mentale oorzaken. Leen beschouwt de menopauze de geboorte van uw ware zelf. Ze behandeld o.a. een gezonde levensstijl, natuurlijke hulpmiddelen, yogaoefeningen, ademoefeningen en seksualiteit.
• Ook leuke meisjes worden vijftig
In dit boek uit 2020 geven een gezonheidswetenschapper en een gynaecoloog antwoord op al je vragen over de overgang op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten. vrouwen meer kennis bij -brengen over de overgang en vrouwen in
deze fase empoweren. bevat tips over wat vrouwen zelf kunnen doen.
• Kom als jezelf
Toegankelijk geschreven boek (Wereldwijde Bestseller) van seksuologe Emily Nagoski.
Het boek is interessant voor vrouwen in de overgang omdat het een wetenschappelijk onderbouwd perspectief biedt op seksualiteit tijdens deze levensfase, waarbij het benadrukt dat seksualiteit meer is dan alleen biologische aspecten. Nagoski's benadering moedigt vrouwen aan om hun eigen behoeften en verlangens te begrijpen en te omarmen, en biedt praktische inzichten om hun seksuele ervaring te verbeteren tijdens deze fase van het leven.
Informatie over hormonen
Online training Happy Hormones (https://itsmypleasure.nl/happy-hormones/). Dit is een
informatieve training van It's my Pleasure gericht op zowel de overgang als op vrouwen die in hun vruchtbare jaren zitten. U leert wat hormonen doen, wat er tijdens de overgang gebeurd en u leert klachten te verminderen met behulp van leefstijladviezen over onder andere voeding, slaap en stressreductie.
• The Hormone Of Desire (http://www.susanrako.com/thebook.htm). In dit boek schrijft Dr. Susan Rako over testosteren en de afneme van lustgevoelens. Ze vertelt over de schok van het verlies van lust en haar lange weg om daar een oplossing voor te vinden. Zij legt een verband tussen afgenomen seksueel verlangen rond en na de menopauze en de afname van testosteron in het bloed in die periode.
Bronnen
• https://bekkenbodemonline.nl/vrouwenzaken/de-overgang/
• https://bekkenbodem4all.nl/woordenlijst/verzakking
• https://www.dehormoonfactor.nl/hormoonyoga
• https://www.thuisarts.nl/overgang/ik-wil-goed-omgaan-met-klachten-door-overgang
• https://vimeo.com/261642152
• https://bekkenbodemonline.nl/vrouwenzaken/de-overgang/
• https://www.thuisarts.nl/overgang
• https://www.isala.nl/patientenfolders/7442-overgangsklachten-menopauze/
• https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/de-overgang
• https://www.vrouwenovergang.nl/Overgang-Ongewild/Baarmoeder-Eierstokken.php
• https://vuurvrouw.nu/help-mijn-punani-verschrompelt/
• Boek seksuologie, onder redactie van Luk Gijs, Woet Gianotten, Ine Vanwesenbeeck, Philomeen Weijenborg
Hulp
Als de overgang ernstige problemen veroorzaakt voor uw seksleven, zoals pijn bij seks of verminderde zin, is het belangrijk om hulp te zoeken. Een seksuoloog kan helpen bij het aanpakken van mentale blokkades of fysieke ongemakken, zoals vaginale droogheid.
Er zijn ook verschillende behandelingen mogelijk, van oestrogeencrèmes tot het aanpassen van medicatie. Overleg met uw huisarts of een specialist in de overgang voor advies op maat.